Paradoxen en de kerk


In dit hoofdstuk beschrijf ik een tweetal paradoxen die mij vanuit een perspectief op de kerk zijn opgevallen.

Kerk van boven en beneden
Kamphuis schreef ooit een artikel in de reformatie onder de titel ‘Kerk, van boven en beneden’(1) In dit artikel gaat Kamphuis in op de vraag hoe we tegen de kerk aan moeten kijken. Hij schrijft dat je ‘van boven’ en ‘van beneden’ tegen de kerk kan aankijken. Hij zegt er o.a. dit over: “Zowel de benadering ‘van beneden’ als die ‘van boven’ hebben dus bezwaren. Ik denk dan ook dat je uit dat dilemma moet stappen. Juist bij de kerkleer is dat heel belangrijk. De kern van de kerkleer ligt er juist in dat je die twee gezichtspunten met elkaar moet verbinden. Je hebt in de kerk te maken met het werk van God, dat heilig is en goed en onaantastbaar: de kerk is echt volk van God, lichaam van Christus, woonplaats van de Heilige Geest. Dat zijn die mooie woorden over de kerk, die onopgeefbaar zijn, omdat de bijbel ze ons zelf in de mond legt. En je hebt in de kerk te maken met mensenwerk, dat maar al te vaak onheilig is en slecht en kwetsbaar. Het is de werkelijkheid van de kerk dat die twee, Gods werk en mensenwerk, altijd met elkaar verweven zijn.”

“Op zo’n moment wordt het spannend in de dogmatiek, als het goddelijke en het creatuurlijke, het eeuwige en het historische elkaar raken. Het is het spannende van de schriftleer: Gods Woord en mensenwoord. Het is het spannende van de leer van uitverkiezing en voorzienigheid: goddelijke souvereiniteit en menselijke verantwoordelijk­heid. Het is het spannende van de christologie: God en mens in één Persoon. Het is het spannende van de heilsleer: “Blijf u inspannen voor uw redding en doe dat in diep ontzag voor God, want het is God die zowel het willen als het handelen bij u teweegbrengt, omdat het hem behaagt” (Fil. 2, 12, 13 NBV). Daarom spant het er ook zo om in de kerkleer: ‘boven’ en ‘beneden’ moeten altijd samen ter sprake komen. Er zijn ook geen makkelijke formules waarmee je de spanning op kunt lossen.”

Kamphuis spreekt in zijn artikel niet expliciet over een paradox, maar in zijn artikel komen allerlei kenmerken van de paradox voorbij: stap uit dat dilemma, de twee gezichtspunten moet je met elkaar verbinden, op zo’n moment wordt het spannend, je moet de spanning niet (willen) oplossen.  

De kerk als Dulcinea del Toboso
In hoofdstuk V schrijft Halík over de kerk.(2) Halík stelt voor de metafoor van Dulcinea del Toboso (n.a.v. het boek Don Quichot van Cervantes) te gebruiken voor de kerk. “De gehele waarheid over de kerk is echter niet beneden op de aarde, of in de mystieke hoogten, of ‘ergens tussenin’ te vinden. Er zijn geen twee of drie Dulcinea’s, maar slechts één, gezien vanuit verschillende gezichtspunten.” “De waarheid over Dulcinea is niet het gemiddelde van twee tegengestelde meningen. Zo simpel is het niet. Het naast elkaar leggen van deze twee verschillende beschrijvingen is eigenlijk alleen goed om het monopolie van elk van beide individuele, dus partiële meningen in twijfel te trekken. De kerk en Dulcinea – zoals iedere vrouw, waag ik erbij te zeggen – zijn allebei een mysterie.”

“De twist tussen Don Quichot en Sancho Panza is nog altijd onbeslist en zal wellicht tot het einde van de wereld voortduren. Of kunnen ‘die twee’ samen door de wereld gaan en elkaar corrigeren, zoals de twee hoofdpersonen van Cervantes’ roman? Kunnen we van hun twisten en meningsverschillen, als ook van hun raakvlakken, leren onze eigen verleidingen tot eenzijdigheid te overwinnen? Worden we geduldiger en sensitiever voor de mysteries die zich tegelijkertijd laten zien en zich verbergen in de paradoxen in onze wereld?”

Ook in de beschrijving van de kerk door Halík zie ik weer allerlei kenmerken van een paradox. De kerk is niet iets ‘van boven’ of ‘van beneden’ of ‘ergens tussenin’. Er zijn geen meerdere kerken, maar slechts één gezien vanuit verschillende gezichtspunten (kanten van de paradox). De waarheid over de kerk is geen gemiddelde van twee tegengestelde meningen (kanten van de paradox). Ook hier de oproep (in de vorm van een vraag) onze verleiding tot eenzijdigheid te overwinnen.


(1) De Reformatie: artikel van prof. Dr. B. Kamphuis: ‘Kerk, van boven en van beneden’. Jg 80 – nr.42
(2) Tomáš Halík - Geduld met God – Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven, vanaf p.75


Reacties

Veel gelezen berichten

Vergeving is goed, maar verzoening is beter

Bevrijd van jezelf

De GKv moet verder met één predikant minder