Denk niet wit, denk niet zwart, denk niet zwart-wit ....

Iemand hield recent mij een spiegel voor: ik zou de afgelopen jaren steeds meer zijn gaan relativeren. Dat had er volgens hem toe geleid, dat ik niet meer zwart noem wat volgens hem zwart is en wit wat wit is en daarmee het risico loop grijs te maken wat volgens hem zwart (of wit) is.

Allereerst ben ik diegene die deze feedback gaf erkentelijk voor het ophouden van en het mij laten kijken in deze spiegel. Een spiegel nodigt uit om in te kijken. Zet je even stil. Doet je nadenken over mogelijk belangrijke thema’s in het leven. Dat vind ik waardevol! Bedankt daarvoor!

Deze feedback riep bij mij vervolgens de vraag op: is het inderdaad zo dat ik niet meer ‘geloof’ in zwart-wit en daarmee alles grijs maak? Feedback is waardevol maar mijn perspectief op het thema (‘niet meer zwart-wit’) kan anders zijn dan die van de feedback-gever. Diegene gaf in iedergeval gedeeltelijk een wat mij betreft juiste feedback: ik ben veranderd de afgelopen jaren. Mijn kijk op het leven is veranderd. Maar ik ben in de loop der jaren niet méér gaan relativeren, maar méér gaan nuanceren. En er is wat mij betreft een belangrijk verschil tussen relativeren en nuanceren. Ik ga het proberen uit te leggen.

Wat relativeren is, heb ik hierboven al wat toegelicht. Kort gezegd: zwart is niet meer zwart, wit is niet meer wit. Je kiest voor het compromismodel zou je kunnen zeggen. Je komt uit bij een compromis (die ik ‘grijs’ genoemd heb). Je doet water bij de wijn en zo er ontstaat een ‘zwak’ aftreksel van wat ooit wijn was.

Om nuanceren uit te leggen, haal ik terug wat ik over de paradox schreef. Als je nuanceert, blijft zwart zwart en wit wit, alleen je kiest (als het ware) niet tussen zwart en wit. Zwart en wit vormen geen echte tegenstelling, maar zijn twee uiterste of polen. Ik noemde het al eerder twee zijden van één en dezelfde medaille. Het is niet zwart óf wit, maar veel meer zwart én wit of een kleurvariant daar tussen in. Nuanceren heeft voor mij alles te maken met het verschijnsel van de paradox. "Alleen de paradox kan de volheid van het bestaan bij benadering bevatten." Nuanceren doet wat mij betreft doorgaans meer recht aan de volheid (veelkleurigheid) van het leven dan een zwart-wit-benadering.

Bijzonder om te zien hoe twee mensen (de feedback-gever en ik) een min of meer feitelijke waarheid of werkelijkheid (‘ik ben veranderd in de loop der jaren’) anders waarderen. De één noemt die werkelijkheid relativeren en de ander nuanceren. Het bewijst maar weer dat waarderen van de werkelijkheid niet alleen via een rationeel proces tot stand komt. De waardering zegt ook iets over de persoon die waardeert. Het is zijn ervaringswaarheid en de waardering wordt gedaan vanuit zijn ervaringswereld.

Ook daarom is feedback waardevol: de feedback zegt wat over degene die mij in de spiegel laat kijken. De feedback zet mij stil en laat mij naar mezelf kijken. Én de feedback geeft mij een inkijkje in de ervaringswereld van de feedback-gever. Waarom noemt hij het relativeren en geen nuanceren? Is de feedback een veroordeling of bedoeld als een ‘eerlijke’ feedback? En als het een verwijt was, waarom vindt de feedback-gever het nodig om mij te veroordelen? Kunnen hij en ik omgaan met verschillen (verschillende waardering)? Feedback is waardevol omdat het een aanleiding kan vormen voor een echte dialoog.