Wat zijn paradoxen?
Maar, voordat ik verder ga met het schrijven over de paradox moet eerst de betekenis van het woord ‘paradox’ duidelijk zijn. Wat zijn paradoxen?
Etymologie
Brown schrijft er dit over: “In veel opzichten gaat de etymologie van het woord ‘paradox’ direct naar de kern van wat het betekent om te ontsnappen uit onze ideologische bunkers, op onszelf te staan en de wildernis te trotseren. Het Griekse woord ‘paradox’ is een samenvoeging van twee woorden, para (naast, tegenover) en doxa (mening, verwachting). Het Latijnse paradoxum betekent: ‘schijnbaar absurd maar echt waar’” (p.50).
Wat zijn paradoxen?
“Paradoxen zijn schijnbare tegenstrijdigheden. Het gaat om zaken die op het eerste gezicht tegenstrijdig lijken of door ons zo worden ervaren, maar die bij nader inzien niet tegenstrijdig blijken te zijn. Vaak doen paradoxen zich voor als twee polen of uitersten waartussen spanning bestaat.”(1) “Een paradox is een concept of een uitspraak die conflicterende ideeën in zich verenigd of zichzelf tegenspreekt en toch waar kan zijn. We noemen het ook wel een schijnbare tegenstrijdigheid.”(2)
Contradictie – tegenstelling
“Een contradictie is een uitspraak of situatie die nooit waar kan zijn.” Het verschil tussen een paradox en een contradictie is dat de paradox waar kan zijn en de contradictie niet.(3)
Geen keuze – geen compromis
“Paradoxen vragen niet om een keuze. Het gaat namelijk niet werkelijk om tegengestelde zaken maar om zaken die op een dieper niveau verbonden zijn. In wezen gaat het om twee zijden van een en dezelfde medaille. Je zou paradoxen kunnen zien als twee uiterste mogelijkheden op een lijn. De waarheid (…) ligt niet in het midden maar in het besef dat beide uitersten noodzakelijk zijn. Het is de kunst om te leren zien hoe ze met elkaar verbonden zijn en hoe wij kunnen bewegen tussen de uitersten zonder ons verscheurd te voelen.”(4) De waarheid is dus niet een soort compromis of gemiddelde van twee uitersten of tegenpolen. En een paradox gaat niet over goed of fout.
Geen dilemma
“In de verbinding van de twee zijden van de paradox ligt het belangrijkste verschil tussen paradoxen en dilemma’s. Dilemma’s zijn morele vraagstukken: ze dwingen tot een keuze, afhankelijk van iemands waarden. Bij dilemma’s gaat het om een of-of vraagstuk. Voor een dilemma is het meestal niet mogelijk om een harmonieuze oplossing te vinden, waarbij verschillende belangen worden gediend. Er bestaat geen en-en oplossing. Wanneer iemand voor een dilemma wordt gesteld is hij/zij gedwongen om een standpunt te bepalen, stelling te nemen.”(5)
Verrassing – nieuwsgierigheid – verbazing - verwarring
“Paradoxen hebben vaak iets verrassends (“En toch.....”), doordat beide kanten op een onverwachte manier bij elkaar komen (…). Paradoxen prikkelen de nieuwsgierigheid (…). Ze roepen verbazing op (…) Soms leiden paradoxen zelfs tot verwarring (…).(6)”
Reflectie
“Bij paradoxen wordt het helder dat de beide kanten van alles met elkaar te maken hebben, al is het op het eerste oog niet altijd duidelijk hoe dat dan zit. Paradoxen vragen daarom om reflectie. Juist omdat het op het eerste gezicht om onverenigbare zaken lijkt te gaan dwingen ze tot nadere beschouwing. Bovendien is het niet altijd op voorhand duidelijk of de tegenstelling ‘schijnbaar’ is, of dat er sprake is van een echte tegenstelling. Net als bij dilemma’s is er bij paradoxen geen simpel compromis mogelijk, maar er is ook geen simpele keuze mogelijk (of die komt als een boemerang terug). (7)“
(1) De citaten uit dit hoofdstuk komen de publicatie Leiders en paradoxen van Lenette Schuijt. Zij is organisatiedeskundige en de publicatie gaat over Leiders en paradoxen - Werken met paradoxen in de context van leiderschapsontwikkeling. Ondanks dat deze publicatie dus een specifieke ‘kleur’ heeft gekregen, vanuit een bepaald perspectief is geschreven, kan veel daaruit generiek wordt toegepast.
(3) Idem.
(4) De citaten uit dit hoofdstuk komen uit de publicatie Leiders en paradoxen van Lenette Schuijt.
(5) Idem.
(6) Idem.
(7) Idem.
Reacties
Een reactie posten