Omgaan met paradoxen
Hoe kunnen we omgaan
met paradoxen? “Het omgaan met een paradox begint bij het herkennen van de
paradox. Sommige mensen zien heel veel paradoxen en anderen zien er geen. Als
je een paradox niet ziet, kun en hoef je er niet mee om te gaan. Soms zien we
het echt niet en soms is het niet zien een verdedigingsmechanisme, dus een in
meer of mindere mate bewust gekozen strategie.”(1) Het omgaan met paradoxen is heel persoonsgebonden. De ene vindt een paradox
verwarrend en bedreigend, de andere persoon zal de paradox omarmen. Er zijn verschillende
manieren in het omgaan met paradoxen. Daarover nu meer.
Splitsen - scheiden
Als je een paradox
verwarrend en bedreigend vindt, dan zal je van nature geneigd zijn de uitersten
(polen) van een paradox gescheiden te houden. Van het één én het ander
(paradox) maak je dan het één óf het ander (contradictie).
Je ontkent, negeert of veroordeelt dan één
kant van de paradox en je kiest,
accepteert of focust je op de andere
kant daarvan. Of andersom. Feitelijk maak je van een paradox dan een
contradictie (of dilemma). Bij een paradox wordt er immers niet gekozen. Bij een contradictie wel. Bij een paradox gaat het juist om
het verbonden zijn van de twee uitersten. Het maakt dus nogal
een verschil of iets daadwerkelijk een paradox is of een contradictie.
Balans
Het kiezen voor één
zijde van de paradox kan gemakkelijk leiden tot disbalans. Je ervaart na
verloop van tijd de nadelen van je eenzijdige keuze en maakt dan een totale
ommezwaai en je kiest voor de andere kant van de paradox.(2) Anders gezegd: je kiest eerst de ene kant (van de paradox) en ontkent of negeert
daarmee de andere kant om na verloopt van tijd dit om te draaien. Ontkenning
van de ene kant en een keuze voor de andere kant van de paradox. “Dus een
bepaalde vorm van eenzijdigheid leidt tot (AG: na verloop van tijd) een
tegengestelde eenzijdigheid. Er wordt niet gezocht naar balans en die wordt dus
ook niet gevonden.”(3) Door de paradox als een contradictie te beschouwen wordt (onbewust) de kiem
gelegd voor een disbalans.
Het woord ‘balans’
heeft bij mij al snel de betekenis van ‘in evenwicht zijn’. In die zin is het
wel een verwarrende metafoor. De beide kanten van een paradox zullen niet
altijd in evenwicht moeten zijn. Evenwicht in de zin van dat ze evenveel
gewicht moeten krijgen. Anders gezegd: we moeten niet (altijd) een evenwichtsconstructie
proberen te maken tussen de ene kant van een paradox en de andere kant.
Opheffen spanning
Ik gaf al eerder aan dat er spanning bestaat tussen de twee uitersten (polen, kanten) van
een paradox. Die spanning kan opgeheven worden door het gescheiden houden van
de twee polen, maar ook door het in mindering brengen van de
ene pool op de andere pool. Op die manier ontstaat er een soort compromis
tussen beide uitersten. Op die manier ontkracht je echter de paradox. Bij een
paradox zijn beide kanten van belang en moet je de spanning niet willen
oplossen.
Aanvaarden
De andere manier van
het omgaan met paradoxen is het aanvaarden daarvan. Aanvaarding van
bijvoorbeeld het paradoxale karakter van het leven of van verschijnselen. Het
aanvaarden en accepteren van paradoxen kan blijken uit een zekere
bescheidenheid, het niet vastklampen aan een (eenzijdige) overtuiging, het
geheel te zien in al zijn nuances, etc.(4)
Differentiëren en integreren
Voor het goed kunnen
omgaan met en het kunnen aanvaarden van paradoxen zijn volgens Karin Derksen
twee strategieën nodig:
* Differentiëren: het herkennen en onderzoeken van de
verschillen tussen de twee uitersten.
* Integreren: het samenbrengen van die twee kanten of uitersten.
“In het herkennen en
onderzoeken zet je de verschillen op scherp, je vergroot ze uit. Zo ontstaat
een overvloed aan kennis en inzichten. Dit leidt soms ook tot conflicten. Die
lossen zich weer op tijdens het integreren.”(5)
(1) Omgaan met paradoxen – Karin Derksen.
(2) Idem.
(3) J.I. Packer – Gods plannen voor jou,
p.207. Packer schrijft hier niet expliciet over paradoxen, maar m.i. is wat hij
hier zegt wel van toepassing op paradoxen.
(4) Leiders en paradoxen – Lenette Schuijt.
Reacties
Een reactie posten