Paradoxen en de kerk
In dit hoofdstuk
beschrijf ik een tweetal paradoxen die mij vanuit een perspectief op de kerk
zijn opgevallen.
Kerk van boven en beneden
Kamphuis schreef
ooit een artikel in de reformatie onder de titel ‘Kerk, van boven en beneden’(1) In dit artikel gaat Kamphuis in op de vraag hoe we tegen de kerk aan moeten
kijken. Hij schrijft dat je ‘van boven’ en ‘van beneden’ tegen de kerk kan
aankijken. Hij zegt er o.a. dit over: “Zowel de benadering ‘van beneden’ als
die ‘van boven’ hebben dus bezwaren. Ik denk dan ook dat je uit dat dilemma
moet stappen. Juist bij de kerkleer is dat heel belangrijk. De kern van de
kerkleer ligt er juist in dat je die twee gezichtspunten met elkaar moet
verbinden. Je hebt in de kerk te maken met het werk van God, dat heilig is en
goed en onaantastbaar: de kerk is echt volk van God, lichaam van Christus,
woonplaats van de Heilige Geest. Dat zijn die mooie woorden over de kerk, die onopgeefbaar
zijn, omdat de bijbel ze ons zelf in de mond legt. En je hebt in de kerk te
maken met mensenwerk, dat maar al te vaak onheilig is en slecht en kwetsbaar.
Het is de werkelijkheid van de kerk dat die twee, Gods werk en mensenwerk,
altijd met elkaar verweven zijn.”
“Op zo’n moment
wordt het spannend in de dogmatiek, als het goddelijke en het creatuurlijke,
het eeuwige en het historische elkaar raken. Het is het spannende van de
schriftleer: Gods Woord en mensenwoord. Het is het spannende van de leer van uitverkiezing
en voorzienigheid: goddelijke souvereiniteit en menselijke verantwoordelijkheid.
Het is het spannende van de christologie: God en mens in één Persoon. Het is
het spannende van de heilsleer: “Blijf u inspannen voor uw redding en doe dat
in diep ontzag voor God, want het is God die zowel het willen als het handelen
bij u teweegbrengt, omdat het hem behaagt” (Fil. 2, 12, 13 NBV). Daarom spant
het er ook zo om in de kerkleer: ‘boven’ en ‘beneden’ moeten altijd samen ter sprake
komen. Er zijn ook geen makkelijke formules waarmee je de spanning op kunt
lossen.”
Kamphuis spreekt in
zijn artikel niet expliciet over een paradox, maar in zijn artikel komen
allerlei kenmerken van de paradox voorbij: stap uit dat dilemma, de twee
gezichtspunten moet je met elkaar verbinden, op zo’n moment wordt het spannend,
je moet de spanning niet (willen) oplossen.
De kerk als Dulcinea del Toboso
In hoofdstuk V
schrijft Halík over de kerk.(2) Halík stelt voor de metafoor van Dulcinea del Toboso (n.a.v. het boek Don
Quichot van Cervantes) te gebruiken voor de kerk. “De gehele waarheid over de
kerk is echter niet beneden op de aarde, of in de mystieke hoogten, of ‘ergens
tussenin’ te vinden. Er zijn geen twee of drie Dulcinea’s, maar slechts één,
gezien vanuit verschillende gezichtspunten.” “De waarheid over Dulcinea is niet
het gemiddelde van twee tegengestelde meningen. Zo simpel is het niet. Het
naast elkaar leggen van deze twee verschillende beschrijvingen is eigenlijk
alleen goed om het monopolie van elk van beide individuele, dus partiële
meningen in twijfel te trekken. De kerk en Dulcinea – zoals iedere vrouw, waag
ik erbij te zeggen – zijn allebei een mysterie.”
“De twist tussen Don
Quichot en Sancho Panza is nog altijd onbeslist en zal wellicht tot het einde
van de wereld voortduren. Of kunnen ‘die twee’ samen door de wereld gaan en
elkaar corrigeren, zoals de twee hoofdpersonen van Cervantes’ roman? Kunnen we
van hun twisten en meningsverschillen, als ook van hun raakvlakken, leren onze
eigen verleidingen tot eenzijdigheid te overwinnen? Worden we geduldiger en
sensitiever voor de mysteries die zich tegelijkertijd laten zien en zich verbergen
in de paradoxen in onze wereld?”
Ook in de
beschrijving van de kerk door Halík zie ik weer allerlei kenmerken van een
paradox. De kerk is niet iets ‘van boven’ of ‘van beneden’ of ‘ergens
tussenin’. Er zijn geen meerdere kerken, maar slechts één gezien vanuit
verschillende gezichtspunten (kanten van de paradox). De waarheid over de kerk
is geen gemiddelde van twee tegengestelde meningen (kanten van de paradox). Ook
hier de oproep (in de vorm van een vraag) onze verleiding tot eenzijdigheid te
overwinnen.
(1) De Reformatie: artikel van prof. Dr. B.
Kamphuis: ‘Kerk, van boven en van beneden’. Jg 80 – nr.42
(2) Tomáš
Halík - Geduld met God –
Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven, vanaf p.75
Reacties
Een reactie posten