Paradoxen vanuit theologisch of geloofsperspectief

In dit hoofdstuk beschrijf ik een aantal paradoxen die mij vanuit een theologisch of geloofsperspectief is opgevallen.

Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven

Zoals ik al in mijn eerste blog schreef heeft vooral Halík mijn ogen geopend voor de paradox. Het eerste boek van hem dat ik las was Geduld met God met als ondertitel: twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven.(1) Halík schrijft in zijn boek over paradoxen, zowel expliciet als impliciet.(2) Op één van de laatste pagina’s van het boek houdt Halík ons dan de vraag voor: “Hebben we niet genoeg bewijzen dat onze God van paradoxen houdt? (p.189)”. 

Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid

Ik las daarna De nacht van de biechtvader van Halík. Het boek heeft als ondertitel Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid meegekregen. Pagina 1 van hoofdstuk 1 begint zo: “Het geloof waarvoor dit boek van het begin tot het eind spreekt (en waaruit het ontstaan is), heeft het karakter van een paradox; daarom kun je er alleen (oprecht, niet goedkoop) in paradoxen over schrijven en daarom kun je het alleen (oprecht, niet goedkoop) als een paradox leven. Een poëtische ‘natuurgodsdienst’ van romantici of een pedagogische ‘moraalgodsdienst’ van verlichters kan wellicht zonder paradoxen, maar niet een christendom dat die naam waard is. In de kern van het christendom staat de geheimvolle paasgebeurtenis – de grote paradox van een overwinning door een nederlaag. Over deze geheimen van het geloof wil ik mediteren met behulp van twee sleutels, twee paradoxale uitspraken uit het Nieuwe Testament: de eerste is van Jezus: ‘Wat bij mensen onmogelijk is, is mogelijk bij God’, en de tweede is van Paulus: ‘In mijn zwakheid ben ik sterk.’ (p.11)”

En een paar pagina’s verder schrijft Halík: “Ik probeer hier ‘onze huidige crisis’ geheel anders te benaderen. Ik probeer haar te begrijpen als een ‘paasparadox’. Het geheim van Pasen vormt de kern van het christendom – en juist daarin zie ik een methode die ons leert omgaan met de huidige ’problemen van het christendom’, van religie en van de wereld waarin we leven. De gedachten in dit boek zijn bedoeld als een nieuwe stap op de weg van een theologie en spiritualiteit van de paradox. (p.18)” Halík roept ons in dit boek op het paradoxale karakter van het christendom(3) te begrijpen en niet bang te zijn voor de paradoxen die het leven met zich meebrengt(4).

God is goed en streng

Packer schrijft over de goedheid en strengheid van God.(5) Hij schrijft dat de moderne mens de gewoonte krijgt/heeft om de gedachte aan Gods goedheid te scheiden (zie hoofdstuk 4.1) van de gedachte aan zijn strengheid. Packer benadrukt dat God zowel goed als streng is. Het gaat hier om een paradox: er lijkt sprake te zijn van een tegenstelling, maar het zijn twee kanten die met elkaar verbonden zijn in één Persoon.

Zondig en bemind
Van Tim Keller is de paradox: “Je bent zondiger en gebrekkiger dan je ooit kunt geloven” en tegelijk: “je bent meer geaccepteerd en bemind dan je ooit hebt durven hopen.” Daar klinkt Maarten Luther in door: ‘ik ben tegelijk rechtvaardig en zondaar’. Twee kernachtige samenvattingen van de gereformeerde leer.(6) 

400 jaar synode van Dordt

Koert van Bekkum schreef een artikel voor het ND binnen de context van de herdenking van vierhonderd jaar Synode van Dordrecht en de Dordtse Leerregels die toen opgesteld zijn.(7) Hij schrijft o.a. dit: “De Dordtse Leerregels doen niets anders dan de paradox van Gods verkiezing en menselijke vrijheid en verantwoordelijkheid onder woorden brengen. Remonstranten brachten en brengen de menselijke vrijheid in mindering op Gods soevereiniteit. Lijdelijke gereformeerden gaan er juist de andere kant mee op.” Een mooi voorbeeld van een paradox. Twee kanten die niet in mindering op elkaar moeten worden gebracht; beide zijn van belang.

Kennis: objectief en subjectief

Keller stelt in zijn boek Bij je volle verstand dat er zowel een objectieve als een subjectieve kant zit aan kennis.(8) “De verlichting weigerde in het geheel, (…), om het subjectieve als ware kennis te beschouwen. Aan de andere kant betwisten twintigste-eeuwse denkers (…) de visie dat er een objectieve kant zit aan de waarheid (…).” “Maar Michael Polanyi stelt overtuigend dat deze beide opvattingen – van puur objectivisme of subjectivisme – zichzelf onderuithalen en uiteindelijk onmogelijk te handhaven zijn.” Keller schrijft dat mensen, zowel gelovigen als seculieren, proberen de werkelijkheid te begrijpen door middel van een proces dat rationeel, persoonlijk, intuïtief en sociaal is. “De rede werkt niet zelfstandig en kan dat ook niet.”(9)

Ook weer een mooi voorbeeld van een paradox. Kennis, het begrijpen van de werkelijkheid kent zowel een objectieve als een subjectieve kant. Die twee kanten laten zich niet scheiden (puur objectivisme of subjectivisme). Beide kanten van deze paradox hebben betekenis en zijn relevant. 

---

(1) Een samenvatting van het boek Geduld met God – Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven van Tomáš Halík kun je lezen op mijn blog te beginnen hier.

(2) In mijn blog Het leven is een paradox heb ik de paradoxen op een rijtje gezet uit het boek Geduld met God – Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven van Tomáš Halík.  

(3) Tomáš Halík - Geduld met God – Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven, p.22

(4) Idem, p.21

(5) J.I. Packer - God leren kennen, hoofdstuk 16 – vanaf pagina 141.

(6) Jasper Klapwijk – Gelukkig gereformeerd!, p.21.

(7) De makers van de Dordt Test doen alsof de Dordtse Leerregels een massief en rechtlijnig verhaal zijn – Koert van Bekkum, het ND van 17 november 2018.

(8) Tim Keller - Bij je volle verstand, p.53. Een samenvatting over dit boek vind je hier terug.

(9) Ik schreef hierover de blog Kennis heeft een objectieve en subjectieve kant.