Word je bewust van boosheid (5)

Riekje Boswijk-Hummel schreef het boek Boos met als ondertitel: boosheid erkennen, begrijpen, loslaten. Ik deze vijfde blog geef ik een samenvatting van deel VI – De verwarrende werkelijkheid uit het boek. In het vorige deel schreef ze over het voeren van gesprekken. Ze geeft aan het begin van deel VI direct toe dat gesprekken in de praktijk meestal ‘ronduit verward’ verlopen. Daar gaat ze in dit deel dieper op in.

Verwarring

Die verwarring kan worden veroorzaakt doordat er niet één doel en één behoefte is, maar meerdere doelen en behoeftes tegelijkertijd. Naast een concreet doel en behoefte spelen ook nog relationele doelen en behoeftes een rol. Het verwarrende is nu dat je communiceert en argumenteert over het concrete doel (bijvoorbeeld de vakantiebestemming), terwijl de boosheid wordt veroorzaakt door het niet vervuld worden van je relationele doel en behoefte. “(…) de argumenten die je aanvoert, heb je gezocht bij je vooringenomen standpunt” (p.203). Het lastige kan ook nog eens zijn, dat je je er niet van bewust bent dat het relationele doel en behoefte meespeelt in het gesprek.

“Anders gezegd: de pijn en de boosheid die zijn ontstaan doordat je relationele behoefte niet werd vervuld, hebben zich ‘vertaald’ in een mening over een concreet onderwerp. (…) Al discussiërende heb je jezelf overtuigd van je eigen gelijk! Het is niet gemakkelijk om dit gelijk hebben op te geven. (…) Dit zou immers betekenen dat je mening niet gefundeerd is op ‘harde’ feiten!” (p.204). Daar komt bij dat in het samenspel tussen concrete behoeftes en relationele behoeftes de relationele bijzonder zwaar wegen. ‘Personen’ zijn veel belangrijker dan ‘zaken’. “Meningen en standpunten blijken in veel gevallen ook vele malen minder ‘hard gefundeerd’ te zijn dan wordt gedacht (en beweerd)” (p.205). Naast “‘gewone’ relationele behoeftes kunnen er nog meer of heel andere behoeftes spelen” (p.206). Bijvoorbeeld de behoefte aan eer en aanzien, de behoefte om de controle te hebben en te houden. “Of er speelt ‘oud zeer’” (p.206).

Tekorten

Bij een incident word je overspoeld door emoties, en maak je een enorme scène. “Je reageert veel heftiger dan een ander. Hoe kan dat?” (p.207). De behoefte is bij jou krachtiger dan bij die ander, doordat “ónder je behoefte een tekort schuilgaat: een tekort aan erkenning, respect en ruimte” (p.208). De pijn van het niet vervullen van een relationele behoefte, het tekort, plus de conclusies (“Niemand ziet wat ik wil. Niemand heeft respect voor me. Er is geen ruimte voor mij” (p.208)), hebben geleid tot een negatief zelfbeeld.

Dit alles heeft een aantal gevolgen. Allereerst dat je overgevoelig bent voor erkenning, respect en ruimte. Hierbij spelen overdracht (pijn en conclusies uit het verleden worden overgedragen op de actuele situatie) en projectie (je projecteert op anderen dat ze je niet erkennen en respecteren) een belangrijke rol. Het tweede gevolg is dat je buitenproportioneel veel pijn ervaart wanneer je ‘tekorten’ worden geraakt. Je reageert daarom extreem heftig. Er is “sprake van dubbele pijn: de pijn uit het verleden ‘trilt’ als het ware mee met de pijn in de actuele situatie” (p.210). Een derde effect is: “je kunt je behoefte niet uitstellen, laat staan opgeven” (p.210). Je kunt je boosheid niet opvangen, omdat je een negatief zelfbeeld hebt. “Hij vangt zichzelf niet op; integendeel, hij veroordeelt zichzelf en wijst zijn emoties af” (p.212).

Boswijk-Hummel schrijft dat “ieder mens wel een aantal landmijnen of valkuilen (AG: tekorten) in zijn innerlijk herbergt” (p.212). Tekorten zijn desastreus voor relaties. “Om een relatie gezond te houden, zouden de tekorten dus moeten worden opgeheven” (p.213). Maar, je kunt ze niet zomaar opheffen. De ene partij blijft maar geven en geven, terwijl de ander nooit genoeg ontvangt (in zijn beleving). Dat wat gegeven wordt, komt niet aan op de plaats waar het zou moeten aankomen. “Samenvattend kun je zeggen dat het onmogelijk is om een gesprek vanuit liefde en respect te voeren zolang je niet in de gaten hebt welke behoeftes er spelen, wanneer je niet inziet dat er verkeerde koppelingen zijn gemaakt, en als je niet in de gaten hebt dat er tekorten bij je worden geraakt. Het is noodzakelijk alle knopen te ontwarren die je bewust en onbewust hebt gemaakt” (p.215). De schrijfster gaat in het volgende deel dieper in op het opsporen en opheffen van tekorten.

Boswijk-Hummel noemt ook een andere oorzaak voor buitenproportionele reacties op gebeurtenissen: ‘chronische stress’. Angst of pijn die voortdurend blijft en zorgt voor een constante spanning. Volgens de schrijfster is ook haast een ‘veel voorkomende vorm van angst’ en moet vermoeidheid als een chronische vorm van pijn worden gezien. Een ander veel voorkomende vorm van chronische pijn is innerlijke leegte. “Innerlijke leegte is de leegte die mensen ervaren wanneer ze geen vervullende bezigheden kunnen vinden” (p.218).

De volgende keer verder met deel VII van het boek.