De boeken van Tomáš Halík

Zoals al eerder schreef, las ik laatst het boek Niet zonder hoop van Tomáš Halík. Daarmee heb ik alle tot nu toe in het Nederlands vertaalde boeken (6 boeken) van Halík gelezen. Met dank aan mijn broer die mij op dat spoor zette door het boek Geduld met God cadeau te geven. Ik vroeg mij na het lezen van Niet zonder hoop af: wat boeit mij nu zo aan de boeken van Tomáš Halík?

Halík is zeker geen gemakkelijke schrijver. Ik moet zijn boeken meerdere keren lezen, bijna bestuderen, wil ik enigszins begrijpen wat hij schrijft. Alsof het geheimenis van zijn boeken bij een oppervlakkige, eerste lezing verborgen blijft en zich alleen kenbaar maakt bij een nadere bestudering van de boeken. Dat is denk ik één van de redenen waarom ik de boeken van Halík zo uitdagend, boeiend en inspirerend vind.

Een andere reden is dat o.a. Halík mij het belang heeft laten inzien van de paradox. Daar schreef ik al eerder allerlei blogs over. Daarmee heeft hij een speciaal plaatsje veroverd in mijn hart. Ik ben hem dankbaar voor dat inzicht.

Daarnaast vind ik Halík heel genuanceerd schrijven, zonder daarbij relativist te worden. Talloze voorbeelden kan ik daarvan geven. Laat mij er uit zijn laatste boek twee noemen: 

• “Alle geloofsuitspraken worden naïef en tegelijk arrogant, als we vergeten dat ze tegelijk met dat ‘misschien’ van de hoop moeten worden uitgesproken. Dit ‘misschien’ verschijnt vanuit menselijk perspectief gezien als twijfel. We moeten het echter niet als ‘twijfel aan God’ classificeren (…), maar veeleer als een deemoedig weten van het verschil tussen de grootheid van God en de beperkte capaciteit van onze taal en ons begrijpen. Vanuit een ander perspectief beschouwd, is dat ‘misschien’ echter een woord van hoop (p.94-95).”
• Halík doet een oproep in zijn laatste boek voor ‘perspectivisme’: “(…) het besef dat we allemaal vanuit een bepaalde invalshoek naar de werkelijkheid kijken en dat we juist daarom een dialoog op basis van wederzijds respect nodig hebben, waarvan niemand al van tevoren uitgesloten mag worden (p.47).” En, schrijft hij er vlak voor, beide partijen kunnen hun eenzijdigheid alleen door middel van de dialoog corrigeren.

Halík is naast filosoof, socioloog en theoloog (hij is priester) ook psychotherapeut. Je vindt dan ook een pyscho-sociaal perspectief terug in zijn boeken. Dat vind ik mooi! De laatste jaren heb ik mij veel beziggehouden met dit perspectief en is dat mij ‘lief geworden’. Een voorbeeld van dit perspectief vind je o.a. terug in Niet zonder hoop: “Ik kan me inderdaad niet aan de indruk onttrekken dat de problemen van onze tijd – (AG: dan noemt Halík allerlei problemen op en opmerkelijk genoeg, in deze coronatijd, ook de pandemieën van besmettelijke ziekten) – een opvallende gelijkenis vertonen met het verloop van ernstige vormen van kanker of een drugsverslaving: op perioden van schijnbare rust volgt steeds weer een herhaling. Mag ik deze vergelijking maken op basis van mijn eigen ervaring in de pastorale zorg voor kankerpatiënten en uit mijn jarenlange klinische praktijk in de behandeling van drugsverslaafden? Nadat ik in mijn praktijk enkele duizenden mensen heb gezien die verslaafd waren aan alcohol en andere drugs, weet ik allereerst dat drugsverslaving een complex fenomeen is. (…) Is verslaving ‘een zonde’, ‘een maatschappelijk probleem’ of  ‘een ziekte’? Ieder van deze etiketten is op zichzelf genomen onvoldoende en dus misleidend (p.32-33).” En vervolgens beschrijft hij de verschillende ‘etiketten’. Ook hier vind je de nuance weer terug: verslaving is niet te verklaren door er één ‘etiket’ op te plakken.

Het zal je inmiddels wel duidelijk zijn geworden waarom ik de boeken van Halík boeiend en inspirerend vind.