Relationele grondwet - verantwoordelijkheid en autonomie

Ik schreef in mijn vorige blog over de relationele grondwet die ook wel de grondwet van samenwerking wordt genoemd. De taal die ik daarvoor gebruikte was vooral ingekleurd vanuit het contextuele gedachtegoed (Nagy). In deze blog is vooral taal gebruikt zoals die wordt aangereikt vanuit de boeken Taal van Transitie, Laat je niet gijzelen en Care to Dare (1). Waarom deze drie boeken? Omdat ik ze recent gelezen heb en ze min of meer voor hetzelfde gedachtegoed staan. Dat gedachtegoed of de drie boeken vat ik samen met de woorden: secure base leiderschap.

In de drie genoemde boeken kom je niet de woorden relationele grondwet of grondwet van samenwerking tegen. Wel waar deze woorden voor staan: verantwoordelijkheid, autonomie en respect. Met behulp van citaten zal ik aangeven wat er over de regels uit de relationele grondwet geschreven staat in de boeken. Ik zal daarbij de woorden die de relationele grondwet vormen onderstrepen.

Hoofdstuk 4 in Taal van Transitie gaat over verbinding en intimiteit. Het derde thema op de transitiecirkel. In dit hoofdstuk staan de schrijvers stil bij de vraag wat verbinding of verbondenheid is en waar het voor staat. Wat er allemaal achterweg komt: kwetsbaarheid, behoeften, oordeel en compassie, dialoog en conflict, leiderschapsbenaderingen.

“Verbinding gaat daarnaast ook over verantwoordelijkheid nemen voor je eigen emotie. Je emoties ontstaan binnen in je als signalen dat je behoeften wel of niet bevredigd zijn. (…) Zolang je de ander echter verantwoordelijk houdt voor het vervullen van je behoeften, blijf je in een toestand van afhankelijkheid en emotionele gijzeling. Daarmee word je minder effectief in je handelen. (…) Door je bewust te worden dat je behoeften van jezelf zijn, erken je het eigenaarschap met betrekking tot je behoeften. Daarmee neem je ook verantwoordelijkheid voor je gevoelens als het gaat om het wel niet vervuld zijn van je behoeften. Dit eigenaarschap levert je autonomie op met betrekking tot je gevoelens. Je houdt de ander niet meer verantwoordelijk voor hoe jij je voelt en belandt, (…), in een vrije ruimte van plezier en groei. In die vrije ruimte kun je keuzes maken hoe je wilt reageren of hoe je je wilt verhouden tot de ander. Je gaat ervaren dat het gedrag van de ander wel een aanleiding kan zijn van hoe je je voelt, maar dat de echte oorzaak – het wel of niet vervuld zijn van je behoeften – binnen in jezelf ligt.” (p.139)

Jouw gevoel, jouw emoties, jouw behoeften liggen op jouw stukje grond (autonomie). Jij bent verantwoordelijk voor je eigen stukje grond en alles wat daarop ligt. Die verantwoordelijk­heid je toe-eigenen (“eigenaarschap”) levert je autonomie op met betrekking tot je gevoelens, je emoties, je behoeften.

“In die vrije ruimte kun je keuzes maken (…).” Je hebt geen invloed op de omstandigheden, maar de manier waarop je met die omstandigheden omgaat, daarop reageert, daarin kun je kiezen! Je hebt een keuze schreven ook Edith Eger en Viktor Frankl al! Het hebben van een keuze is een typisch kenmerk van autonomie en keuzes maken, kiezen is een expressie van je verantwoordelijkheid.

“Een ezelbruggetje is: elk oordeel is een onvervulde behoefte en onvervulde behoeften roepen emoties op. (…) Jouw oordelen over anderen werken als een spiegel: ze leren je veel over jezelf en je eigen behoeften. Door steeds de stap te willen zetten om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor je emoties en je behoeften, kun je je oordeel uitstellen, nieuwsgierig blijven naar de intentie van de ander en in verbinding blijven.” (p.145).

Voor het in verbinding kunnen blijven met anderen is het nodig dat je je verantwoordelijkheid neemt over je eigen stukje grond (emoties, behoeften). Door dat te doen, kun je je oordeel uitstellen en daarmee een dialoog voeren met de ander. Een dialoog vereist dus autonome personen. Vereist dat je je verantwoordelijkheid neemt over je emoties e.d. en daarmee jezelf autonoom opstelt.

De hiervoor genoemde citaten laten ook mooi zien dat verantwoordelijkheid en autonomie onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

In de volgende blog sta ik stil bij het woord respect.

(1) Deze boeken zijn geschreven of vertaald door: Riet Fiddelaers-Jaspers, Marnix Reijmerink, Frederick Wieder, Jakob van Wielink en Leo Wilhelm. De boeken Laat je niet gijzelen en Care to Dare zijn geschreven door George Kohlrieser e.a.