Geweldloze Communicatie en de relationele grondwet

In het boek Geweldloze communicatie – Ontwapenend, doeltreffend en verbindend (Marshall B. Rosenberg) vind ik ook de drie pijlers terug die met elkaar de relationele grondwet vormen (verantwoordelijkheid, autonomie en respect). 

Respect
“Geweldloze Communicatie verdiept het luisteren, bevordert respect en empathie en kweekt een wederzijds verlangen om vanuit het hart te geven.” 

Rosenberg geeft een opsomming met een aantal menselijke basisbehoeften. In deze lijst noemt hij ook respect. 

Empathie (met empathie ontvangen of luisteren) is één van de twee onderdelen van Geweldloze Communicatie. Empathie wordt zo omschreven: “Empathie is een respectvol begrijpen en aanvaarden van wat er in de ander leeft.” 

Autonomie
“Het derde element van Geweldloze Communicatie is het erkennen van de bron van onze gevoelens. Geweldloze Communicatie verdiept ons besef dat het spreken en handelen van anderen misschien wel aanleiding maar nooit oorzaak van ons gevoel kan zijn. Zo zien we dat onze gevoelens voortvloeien uit onze keuze hoe om te gaan met wat anderen zeggen en doen, als ook uit onze eigen behoeften en verwachtingen van dat moment.” Het erkennen van je autonomie (je behoeften, verlangens, verwachtingen, waarden of gedachten) is essentieel. Immers, het is jouw behoeften, jouw gevoel, jouw gedachten!

Verderop in het boek herhaalt Rosenberg dit en spitst die toe op jouw boosheid. Boosheid wordt niet veroorzaakt door wat anderen doen, maar door de beelden en interpretaties in ons eigen hoofd. En daar komt nog bij dat “aan alle boosheid ligt een onvervulde behoefte ten grondslag.” (Onze) boosheid moet ons bewust maken van onze eigen gevoelens en behoeften. 

In de al eerder genoemde opsomming van menselijke basisbehoeften staat ook autonomie genoemd. 

“Als we een eis horen, wat voor eis dan ook, hebben we de neiging om ons ertegen te verzetten omdat het onze autonomie aantast, onze sterke behoefte aan keuzevrijheid.” 

Verantwoordelijkheid
Rosenberg schrijft over levensvervreemdende communicatie. Hij doelt dan op communicatievormen die ons vervreemden van onze natuurlijke staat van mededogen. Één van die vormen is “het ontkennen van verantwoordelijkheid”. “Levensvervreemdende communicatie verduistert het besef dat we allemaal zelf verantwoordelijk zijn voor onze eigen gedachten, gevoelens en daden.” 

Bij autonomie schreef ik al over het derde element van Geweldloze Communicatie. “Dit derde element brengt ons ertoe om verantwoordelijkheid te accepteren voor wat we doen voor de gevoelens die dit opwekt.” Door je autonomie te erkennen, “accepteren we verantwoordelijkheid voor onze eigen gevoelens, in plaats dat we de schuld bij de ander te leggen”. 

Rosenberg beschrijft de psychologische ontwikkeling van emotionele slavernij naar emotionele bevrijding. Emotionele slavernij betekent dat wij ons verantwoordelijk voelen voor de gevoelens van anderen. Emotionele bevrijding staat voor het reageren “op de behoeften van anderen vanuit mededogen en nooit vanuit angst, schuld of schaamte”. In die groei van slavernij naar bevrijding is veelal sprake van een tussenfase: de “onhebbelijke fase”. In deze fase moeten we leren begrijpen dat wij weliswaar niet meer verantwoordelijk zijn voor de gevoelens van anderen, maar daarentegen wel verantwoordelijk omgaan met anderen zonder daarbij terug te vallen in emotionele slavernij.