Belang van paradoxen
Waarom is het van
belang paradoxen te onderkennen? Waarom vind ik het belangrijk om aandacht te
besteden aan paradoxen?
Ongenuanceerdheid - eenzijdigheid
Tomáš Halík laat met
zijn boek Geduld met God mij nadenken
over paradoxen en contradicties. Hij schrijft over zijn “voortdurend pogingen
om waarheid te vinden in contradicties, om niet tot interpretaties te komen die
het alleenrecht op de waarheid zouden hebben terwijl ze zich niet bewust zijn
van hun onvermijdelijke beperktheid, (…).”(1)
Halík heeft dus een
‘voorliefde’, voert een pleidooi voor paradoxen om zo weg te blijven bij
eenzijdigheden (‘onvermijdelijke beperktheid’). Om niet het risico te lopen dat
een interpretatie van de waarheid
het alleenrecht krijgt. Om ongenuanceerdheid te voorkomen. Dat spreekt mij aan.
Als we het over een ‘medaille’ hebben, laten we dan ‘beide kanten’ daarvan
benoemen, daar woorden aan geven.
Ik las ergens dit: “Een
tweede overweging voor het benaderen van (…)vraagstukken als paradoxen is dat
zij ons prikkelen om niet eenzijdig of dogmatisch te kijken. Weliswaar zijn we
in het westen zo langzamerhand gewend geraakt aan de gedachte dat ‘de’ waarheid
niet bestaat, dat ‘waarheid’ als begrip onbruikbaar is geworden. Toch zijn
velen van ons in de praktijk nog steeds op zoek naar die onomstotelijke
waarheid, dat enige juiste uitgangspunt waardoor het klip en klaar helder wordt
wat ons te doen staat.”(2) Ook hier dus weer de paradox als middel om eenzijdigheid te voorkomen en een
interpretatie te beschouwen als dé enige waarheid.
Halve waarheid – hele leugen
Als je een halve waarheid (één van de twee
uitersten van een paradox) verkondigt en verdedigt als de hele waarheid, dan wordt die waarheid daardoor een leugen.(3) Het negeren of ontkennen van de ene kant van een paradox en het presenteren van
de andere kant als de hele
waarheid leidt tot een leugen. Die ‘andere kant’ is zo verandert van een halve
waarheid in een (hele) leugen. Daarmee staat dus wel het e.e.a. op het spel,
namelijk het verschil tussen waarheid en onwaarheid.
Kracht van een paradox
“De kracht van de
paradox zit in de spanning.” De spanning van paradoxen houdt je levend en
voorkomt een eenzijdige gerichtheid. “De spanning zet aan tot actie, tot het
uit je comfort zone treden.”(4) Die kracht is ook tegelijkertijd een zwakheid. Mensen vinden spanning niet
(altijd) fijn, vinden deze verwarrend. Mensen hebben de neiging spanning en
verwarring uit de weg te gaan, deze op te lossen.
Complexiteit
Ik las ergens dit: “We
willen graag een simpele realiteit zien, maar de wereld waarin wij leven is
complex en ongelooflijk rijk.”(5) Ook Lennette Schuijt vraagt aandacht voor de ‘complexe realiteit’.(6) Karin Derksen begint haar artikel met deze zin: “In een tijd waarin de complexiteit
voortdurend lijkt toe te nemen, worden we veelvuldig met paradoxen geconfronteerd.”(7) En zij heeft het in hetzelfde artikel over ‘complexe vraagstukken’. Ook andere
boeken en documenten leggen een relatie tussen de complexe realiteit en paradoxen.
Ik denk dat het leven, organisaties, maar ook het geloof en God, te ingewikkeld, mysterieus, veelkleurig, ongelooflijk
rijk is/zijn om daar woorden aan te geven op een eenzijdige manier. Wij zullen met
twee woorden moeten spreken; twee kanten van de medaille in oogschouw moeten
nemen. Het denken in paradoxen kan daarbij een belangrijk hulpmiddel zijn.
(1) Tomáš
Halík - Geduld met God, p.78
(2) Leiders en paradoxen – Lenette Schuijt. Weliswaar gaat het hier over organisaties,
maar is dit ook van toepassing op het ‘gewone’ leven.
(3) J.I. Packer – God leren kennen: “(…)
want een halve waarheid die wordt verkondigt als een hele waarheid wordt
daardoor tot een leugen” (p.169).
(4) Omgaan met paradoxen – Karin Derksen.
(5) Marilynne Robinson: Wie een mens ontmoet, ontmoet God, het ND van 29
december 2018.
(6) Leiders en paradoxen – Lenette Schuijt.
Reacties
Een reactie posten