Zelfdifferentiatie bij Friedman

In het boek van Edwin H. Friedman – Van geslacht op geslacht krijgen de begrippen zelfdefinitie en zelfdifferentiatie veel waarde mee. Maar, wat is nu (zelf)differentiatie en zelfdefinitie precies? Eerst wat citaten.

Citaten
“Met differentiatie bedoelen we het vermogen van een gezinslid om zijn of haar eigen levensdoelen en waarden te bepalen, los van de druk van de omgevingsfactoren. ‘Ik’ te kunnen zeggen, wanneer anderen ‘jullie’ en ‘wij’ van je vragen” (p.34).

“Het omvat ook het vermogen tot een (relatief) niet-angstig-bezorgde presentie te midden van bezorgde systemen en om maximale verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen bestemming en het eigen emotionele bestaan” (p.34).

“Dit concept moet echter niet verward worden met autonomie of narcisme. Differentiatie betekent een ‘ik’ te kunnen zijn, terwijl men met anderen verbonden blijft” (p.34).

En als Friedman schrijft over de differentiatieschaal van Bowen, dan zegt hij daar o.a. dit: “Wanneer ze (AG: ‘hun kinderen’) uit een systeem met zo weinig zelfdifferentiatie komen, beschikken ze over een gering vermogen tot autonomie in welk emotioneel systeem dan ook”(p.37).

“Voor de menselijke soort is meer nodig dan het scheppen van fysieke afstand. We zullen zien dat mensen ruimte scheppen als het hen lukt om zichzelf binnen een relatie te differentiëren (dat wil zeggen eigen grenzen te kunnen afbakenen) (…)” (p49).

Ik ben zeker niet volledig met deze citaten. Maar, ik denk dat deze citaten wel voldoende zijn om uit te leggen waar zelfdefinitie en (vooral) zelfdifferentiatie voor staat. Ik doe die uitleg met ‘mijn taal’. Met woorden die ik al eerder op deze blog gebruikte.

Zelfdefinitie
Zelfdefinitie is als het ware de beschrijving van je Zelf, je identiteit. Wat definieert jou, je Zelf? Wat maakt jou tot een uniek persoon? Wat reken je tot jouw eigenheid? In hoeverre ben je in staat je Zelf te zijn? Jezelf te definiëren?

Zelfdifferentiatie - autonomie
Differentiatie staat voor een proces waarbij iets zich in verschillende richtingen ontwikkelt. Of het maken van onderscheid of verschil. Zelfdifferentiatie doet mij allereerst denken aan wat ik schreef over autonomie-in-verbondenheid. Autonomie van je Zelf waarbij ook de Ander in beeld is. 

Zelfdifferentiatie – relationele grondwet
Via autonomie brengt zelfdifferentiatie mij bij de relationele of samenwerkings-grondwet. Deze kent drie pijlers: autonomie, respect en verantwoordelijkheid. Autonomie noemde ik hierboven al, maar ook het aspect van verantwoordelijkheid zie je terug bij Friedman. O.a. daar waar hij schrijft over “de verantwoordelijkheidsdriehoek” (p.56 ev.). En: “Een ander aspect van de differentiatieschaal van Bowen is het ook waard om opgemerkt te worden. Deze schaal gaat onverbloemd uit van persoonlijke verantwoordelijkheid” (p.37).

Zelfdifferentiatie – zijnsloyaliteit
Zelfdifferentiatie doet mij denken aan wat ik over zijnsloyaliteit (Nagy) schreef. Zijnsloyaliteit laat zich nader omschrijven door de begrippen zelfvalidatie en zelfafbakening. “Zelfvalidatie staat voor het erkennen van de eigen waarde, zelfafbakening voor het recht dat daaruit voortvloeit zichzelf te manifesteren en zich af te bakenen in contact met anderen, zonder de ander als belangrijke partij uit het oog te verliezen.” “Waar zelfvalidatie staat voor ‘de eigen grond’, maakt zelfafbakening het mogelijk hierop te blijven staan en ons niet in de ander te verliezen.” 

Zelfdifferentiatie – proactiviteit
Zelfdifferentiatie doet mij tenslotte ook denken aan de eigenschap proactiviteit zoals Covey die beschrijft. Friedman schrijft: “Differentiatie kan min of meer afgeleid worden uit de variëteit in het reactierepertoire waarover iemand beschikt in crisissituaties”(p.34). En hij schrijft over “de menselijke reactie” (p.69 ev.). Covey vraagt onze aandacht voor: tussen stimulus (actie) en respons (reactie) ligt de menselijke vrijheid om te kiezen. In de wijze waarop en de mate waarin je gebruik weet te maken van je keuzevrijheid komt je mate van zelfdifferentiatie tot uitdrukking.

Tot slot
Ik denk dat je wel mag concluderen dat waar zelfdifferentiatie voor staat een belangrijk thema of onderwerp is. Allerlei schrijvers besteden daar aandacht aan. Vanuit de gezinssysteemtheorie (Friedman – zelfdifferentiatie), vanuit de psychologie (autonomie), organisatiekunde (relationele of samenwerkingsgrondwet), vanuit het contextuele gedachtegoed (Nagy – zijnsloyaliteit) en leiderschapstheorie (Covey - proactiviteit). En dit rijtje met schrijvers en disciplines is zeker niet compleet.