Het paradoxale van de vrije wil
In het Nederlands Dagblad van 2 april 2021 las ik een artikel die als kop had meegekregen: Filosoof Jurriën Hamer: ‘De kunst is om een ander het geluk te gunnen’ . De krant plaatste dit artikel, een interview met Hamer, omdat hij schrijver is van het boek Waarom schurken pech hebben en helden geluk. Het boek gaat over de vrije wil. Hamer vindt dat de vrije wil veel te belangrijk gemaakt wordt.
Wikipedia omschrijft de vrije wil als volgt: “De vrije wil wordt meestal gedefinieerd als het vermogen van rationeel handelende personen om controle uit te oefenen over eigen daden en beslissingen.” Wij lezen daar dat er in het ‘debat’ over de vrije wil twee uitgesproken tegengestelde posities te onderkennen zijn:
Hamer zegt er in genoemd boek/artikel dit over: “We kunnen voor elke beslissing die we nemen (AG: of keuze die we maken) wel onze redenen hebben, en het is ook belangrijk om na te denken voor je een besluit neemt, maar uiteindelijk is je proces van reflectie de noodzakelijke uitkomst van wie jij op dat moment bent. Je reflectie, en daarmee je wil, vloeit dus voort uit wat je hebt meegemaakt, je genen, je opvoeding, noem maar op.” Je bent meer dan alleen je ratio. Je hebt geen (volledige) keuzevrijheid.
Als ik opnieuw naar de hiervoor genoemde omschrijving van de vrije wil kijk en naar wat Hamer daarover zegt, komt het op mij over alsof het gaat over de vraag: heb je (volledige) keuzevrijheid of niet? Tim Keller schreef daar over in zijn boek Bij je volle verstand. Hij schreef o.a. dit: “keuzevrijheid een illusie en een mythe is. Hij wijst (1) op de macht van het onderbewuste, (2) naar hoe de samenleving en de cultuur werken om ons te conformeren en te beheersen, en (3) naar hoe onze psychologische verdedigingsmechanismes de waarheid van ons verbergen.”
Betekent dit dat ik geen eigen vrije wil heb en geen keuzevrijheid? Hamer zegt in dit verband het volgende: “(…) want ook als je beseft dat jouw keuzes door je voorgeschiedenis worden bepaald, heb je nog steeds je dromen en ambities, hou je nog steeds van wie je houdt en zul je je inzetten voor wat jij denkt dat het goede is”. Hij schrijft de vrije wil/keuzevrijheid dus niet af en noemt in dat verband je dromen, ambities, relaties met anderen, waarden. Hamer kiest niet voor de tegenstelling óf ik heb keuzevrijheid óf ik heb geen keuzevrijheid. Hij maakt er geen dilemma van, geen twee tegengestelde posities die tegen elkaar worden uitgespeeld.
Dat brengt mij weer bij de paradox: je hebt een keuze (Edith Eva Eger) en keuzevrijheid is een illusie. En deze paradox doet mij sterkt denken aan een andere paradox. Die van ideaal en werkelijkheid. Je hebt een keuze laat ik staan als ideaal, als ambitie, vanwege relaties met anderen, mijn waarden. De werkelijkheid laat ons echter zien dat keuzevrijheid een illusie is. Vanuit die werkelijkheid kan en mag je toegroeien naar meer (keuze)vrijheid (ideaal). Ook bij de vrije wil gaat het om een paradox. Het ideaal: “de vrije wil (keuzevrijheid) een essentieel onderdeel vormt van het leven van het menselijk individu”. En de werkelijkheid: “dat de individuele vrije wil niet bestaat”, een illusie is. Die vrije wil kun je te belangrijk maken en daarmee voorbijgaan aan de weerbarstige werkelijkheid. Die werkelijkheid laat zien dat de vrije wil soms (of kan ik beter zeggen: veelal?) ver te zoeken is.
Wikipedia omschrijft de vrije wil als volgt: “De vrije wil wordt meestal gedefinieerd als het vermogen van rationeel handelende personen om controle uit te oefenen over eigen daden en beslissingen.” Wij lezen daar dat er in het ‘debat’ over de vrije wil twee uitgesproken tegengestelde posities te onderkennen zijn:
- Enerzijds de positie die “betoogt dat de vrije wil (keuzevrijheid) een essentieel onderdeel vormt van het leven van het menselijk individu”;
- En anderzijds de positie die stelt “dat de individuele vrije wil niet bestaat”.
Hamer zegt er in genoemd boek/artikel dit over: “We kunnen voor elke beslissing die we nemen (AG: of keuze die we maken) wel onze redenen hebben, en het is ook belangrijk om na te denken voor je een besluit neemt, maar uiteindelijk is je proces van reflectie de noodzakelijke uitkomst van wie jij op dat moment bent. Je reflectie, en daarmee je wil, vloeit dus voort uit wat je hebt meegemaakt, je genen, je opvoeding, noem maar op.” Je bent meer dan alleen je ratio. Je hebt geen (volledige) keuzevrijheid.
Als ik opnieuw naar de hiervoor genoemde omschrijving van de vrije wil kijk en naar wat Hamer daarover zegt, komt het op mij over alsof het gaat over de vraag: heb je (volledige) keuzevrijheid of niet? Tim Keller schreef daar over in zijn boek Bij je volle verstand. Hij schreef o.a. dit: “keuzevrijheid een illusie en een mythe is. Hij wijst (1) op de macht van het onderbewuste, (2) naar hoe de samenleving en de cultuur werken om ons te conformeren en te beheersen, en (3) naar hoe onze psychologische verdedigingsmechanismes de waarheid van ons verbergen.”
Betekent dit dat ik geen eigen vrije wil heb en geen keuzevrijheid? Hamer zegt in dit verband het volgende: “(…) want ook als je beseft dat jouw keuzes door je voorgeschiedenis worden bepaald, heb je nog steeds je dromen en ambities, hou je nog steeds van wie je houdt en zul je je inzetten voor wat jij denkt dat het goede is”. Hij schrijft de vrije wil/keuzevrijheid dus niet af en noemt in dat verband je dromen, ambities, relaties met anderen, waarden. Hamer kiest niet voor de tegenstelling óf ik heb keuzevrijheid óf ik heb geen keuzevrijheid. Hij maakt er geen dilemma van, geen twee tegengestelde posities die tegen elkaar worden uitgespeeld.
Dat brengt mij weer bij de paradox: je hebt een keuze (Edith Eva Eger) en keuzevrijheid is een illusie. En deze paradox doet mij sterkt denken aan een andere paradox. Die van ideaal en werkelijkheid. Je hebt een keuze laat ik staan als ideaal, als ambitie, vanwege relaties met anderen, mijn waarden. De werkelijkheid laat ons echter zien dat keuzevrijheid een illusie is. Vanuit die werkelijkheid kan en mag je toegroeien naar meer (keuze)vrijheid (ideaal). Ook bij de vrije wil gaat het om een paradox. Het ideaal: “de vrije wil (keuzevrijheid) een essentieel onderdeel vormt van het leven van het menselijk individu”. En de werkelijkheid: “dat de individuele vrije wil niet bestaat”, een illusie is. Die vrije wil kun je te belangrijk maken en daarmee voorbijgaan aan de weerbarstige werkelijkheid. Die werkelijkheid laat zien dat de vrije wil soms (of kan ik beter zeggen: veelal?) ver te zoeken is.
Reacties
Een reactie posten