Transformatie vereist zelfkennis en Godskennis

Ik was aan het bladeren in De namiddag van het christendom van Tomáš Halík. Ik had het boek al gelezen, maar Halík raakt mij met zijn boeken elke keer weer opnieuw. Nu trok het woord ‘transformatie’ (p.165) mijn aandacht. Hieronder neem ik over wat Halík daarover in zijn boek schrijft. 

“In het christendom gaat het er werkelijk om dat we ‘opnieuw geboren worden’ (Joh. 3 : 1 – 21), het gaat om een transformatie (metanoia). Deze verandering vat ik enigszins anders op (…) dan mensen die bekering opvatten als slechts een verandering van denken of een ‘morele verbetering’; dat zijn allemaal hooguit deelaspecten op de weg van het ‘christen worden’. Zij zijn eerder iets wat op een natuurlijke wijze met hun bekering gepaard gaat; ze zijn een gevolg ervan, maar je kunt de bekering zelf niet hiertoe reduceren. Je kunt het leven uit het geloof niet reduceren tot een overtuiging (belief), een moraal of een emotionele beleving van de ‘tweede geboorte’. De metanoia is een existentiële verandering die de hele mens betreft.” 

Als ik woorden van Troost en Boswijk-Hummel gebruik kan ik het ook zo zeggen: je kunt het leven uit het geloof niet beperken tot je ego of je psychosociale laag. Transformatie is een existentiële verandering die de hele mens betreft: niet alleen je psychosociale laag maar ook je zielslaag doet mee. En identificatie met je ego is niet toereikend – er moet sprake zijn van een identificatie met je hart. Maar, doet je zielslaag wel mee? En: in hoeverre ben je geïdentificeerd met je hart? Om deze vragen te kunnen beantwoorden moet je jezelf goed kennen. 

Halík gaat dan zo verder: “Christus is niet gekomen om een ‘leer’ (doctrina) aan te bieden. Hij biedt een weg aan waarlangs we voortdurend leren onze menselijkheid, onze manier van mens-zijn, te veranderen, inclusief al onze relaties – met onszelf, met anderen, met de maatschappij, met de natuur en met God. Dit is zijn ‘onderwijs’: geen doctrina, geen theorie of leer ‘over iets’, maar een leerproces, het leren kennen ‘van iets’; dit is de pedagogische en therapeutische praktijk van Jezus. Zijn nieuwe onderwijs is een ‘leer met gezag’ (Marcus 1 : 27). Dit gezag ligt in het vermogen om iemand te veranderen, om zijn motieven en doelen, zijn fundamentele oriëntatie in het leven te veranderingen. Jezus is niet maar gewoon een ‘moraalleraar’, een rabbi of een filosoof, maar een levensleraar, (…).” 

Halík vraagt in de context van transformatie aandacht voor je menselijkheid, je manier van mens-zijn, de relatie die je met jezelf hebt. En in dat mens-zijn gaat het over je motieven en doelen, over waar je fundamentele oriëntatie in je leven naar uitgaat. In die transformatie doe je als mens ook helemaal mee, speel je een belangrijke rol. En Jezus wil je helpen bij het ontwikkelen van je menselijkheid, je manier van mens-zijn, je Ik. 

Benner schrijft in Liefde & overgave ook over transformatie. Ook hij vraagt je aandacht voor een existentiële verandering, een verandering van je fundamentele oriëntatie in het leven. Met cosmetische aanpassingen kom je niet tot een transformatie. “Christelijke transformatie neemt geen genoegen met kosmetische aanpassingen. Het bestaat uit opnieuw geboren worden, herschapen in de persoon zoals we vanaf de eeuwigheid bestemd zijn. (p.60)” 

“De onmisbare voorwaarde voor echte transformatie is mezelf durven accepteren en liefde ontvangen om wie ik ben in mijn naaktheid en kwetsbaarheid. Maar maak je geen illusies over hoe moeilijk dat is. Alles binnenin me wil aan anderen en aan God mijn beste ‘geveinsde ik’ presenteren. Dit is mijn onechte ik, het ik dat ik zelf heb gevormd (AG: zelfbeeld). Dit ik kan nooit getransformeerd worden, omdat het nooit bereid is liefde te ontvangen in kwetsbaarheid. Als dit geveinsde ik liefde ontvangt, wordt het simpelweg sterker en raak ik nog meer gebonden aan mijn onechte manier van leven. (p.64)” 

En zo komt Benner uit bij je echte ik vs. je onechte ik. Bij God kennen én jezelf kennen. Transformatie of opnieuw geboren worden is een geestelijk proces én de mens wordt in dit proces volop ingeschakeld.